Opieka naprzemienna w polskim systemie prawnym

Pojęcie opieki naprzemiennej jest swoistą nowością, które nie znalazło jeszcze miejsca w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym, a i w orzeczeniach sądów powszechnych instytucja ta pojawia się jeszcze dosyć rzadko. Warto jednak zaznaczyć, że podobne rozwiązania są znane w wielu krajach Europy Zachodniej, m.in. Francji, Hiszpanii, Włoszech, Belgii, a także Czechach, Słowacji, Szwecji, Danii oraz w USA, Kanadzie i Australii.

Czym jest instytucja opieki naprzemiennej?

Zgodnie z Orzeczeniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 10 grudnia 2019 r., sygn. Akt II SA/Bd 840/19 ,,Opieka naprzemienna stanowi sposób opieki nad dzieckiem polegający na przyznaniu każdemu z rodziców przez sąd prawa do pieczy nad dzieckiem w określonym czasie w ciągu roku. Istotne jest przy tym, że opiekę naprzemienną cechuje równość pomiędzy rodzicami w sprawowaniu pieczy nad dzieckiem, które mieszka i koncentruje swoje sprawy życiowe na zmianę u obojga rodziców. W konsekwencji należy przyjąć, że wyłącznie wówczas, gdy rzeczywista opieka jest sprawowana w taki sposób, iż w mniej więcej równych, powtarzających się okresach każdy z rodziców sprawuje wyłączną opiekę nad dzieckiem, zachodzą podstawy do uznania, że sprawowana opieka ma charakter opieki naprzemiennej.’’

W praktyce zatem dziecko może przebywać na zmianę u rodziców na przykład tydzień/miesiąc u mamy, a kolejny tydzień/miesiąc u taty. W tym czasie, gdy dziecko będzie mieszkać u jednego z nich, rodzic sprawujący w danym czasie opiekę będzie samodzielnie podejmować decyzje w sprawach bieżących. W pozostałych, ważnych sprawach dotyczących np. wyboru szkoły, leczenia czy wyjazdów dziecka decyzje należy podejmować wspólnie.

Podstawa prawna

W żadnym z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie znajdziemy pojęcia pieczy naprzemiennej ani jej legalnej definicji. Nie wiąże się to jednak z całkowitym brakiem podstaw do jej orzekania. Podstawą prawną dla ustanowienia przez sąd rodzinny opieki naprzemiennej może być art. 58 § 1a (w przypadku rozchodzących się małżonków) oraz art. 107 k.r.o. (jeżeli do orzekania dochodzi w późniejszym czasie).

Jakie są przesłanki ustanowienia opieki naprzemiennej?

Opieka naprzemienna jest sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej. Aby wykonywanie jej było jednak możliwe, oboje rodzice muszą posiadać pełną władzę rodzicielską.

Artykuł 58 § 1a k.r.o. precyzuje przesłanki powierzenia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, dając jednocześnie pewnego rodzaju punkt odniesienia do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie pieczy naprzemiennej, a są nimi: zgodny wniosek rodziców, porozumienie rodziców o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem oraz pozytywna prognoza współdziałania rodziców w sprawach dziecka.

Sądy wciąż podchodzą do tematu z duża dozą ostrożności, nawet kiedy oboje rodziców mają pełną władzę rodzicielską. Kluczową przesłanką jest tu współdziałanie rodziców przy sprawowaniu władzy rodzicielskiej, dlatego też biorąc pod uwagę aktualną linie orzeczniczą skłóceni rodzice, tacy, którzy nie potrafią się porozumieć w kwestii dzieci najprawdopodobniej nie mają możliwości starania się o piecze naprzemienną.

Co do zasady opieka naprzemienna powinna wynikać z woli stron – rodziców dziecka, choć może zdarzyć się, że sąd narzuci ją mimo sprzeciwu jednego z nich; co jest jednak rzadkością, gdyż konflikt już na początku drogi nie wróży dobrze w tym przypadku. Najistotniejsze pozostaje w tym wszystkim dobro dziecka; jeśli sąd uzna, że zgodne z nim jest sprawowanie opieki naprzemiennej, może wydać takie rozstrzygnięcie. W praktyce musi być ono poprzedzone wnioskiem jednej ze stron postępowania o uregulowanie kwestii opiekuńczych w ten sposób.

Dobrym rozwiązaniem sądów jest też uprzednie przeprowadzenie badania przez specjalistów z Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów, którzy zbadają rodziców, a także dziecko, jeśli jego wiek na to pozwala. Wynik owego badania będzie mieć znaczący wpływ na ostateczne orzeczenie. Biegli mogą stwierdzić, że nie ma podstaw do ustanowienia opieki naprzemiennej, np. ze względu na silny konflikt rodziców, i wskazać inne rozwiązanie.

Praktyka jednak pokazuje, że każdy przypadek jest inny i wiele zależy od składu orzekającego i opinii biegłych. Zdarza się również, że opieka naprzemienna nie zostaje wprost ustanowiona w wyroku, ale bardzo szerokie uregulowanie kontaktów rodziców z dzieckiem daje możliwość zbliżenia się do omawianego modelu opieki naprzemiennej.

Opieka naprzemienna a miejsce zamieszkania dziecka

Zgodnie z art. 28 Kodeksu Cywilnego, każda osoba, a więc także małoletnie dziecko, może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. Kwestia ta często budzi emocje rodziców, gdyż każde z nich chciałoby, aby formalnie to przy nim znajdowało się miejsce zamieszkania dziecka. Gdy dziecko nie przebywa na stałe u żadnego z rodziców (jak jest właśnie w przypadku opieki naprzemiennej), jego miejsce zamieszkania określa sąd. Najczęściej będzie to ,,główne’’ miejsce jego zamieszkania, czyli miejsce gdzie chodzi do szkoły/przedszkola, gdzie spędza większość czasu. Rodzice mogą też określić w porozumieniu rodzicielskim jakie będzie miejsce zamieszkania dziecka i jeżeli sąd uzna, że jest to zgodne z naczelną zasadą prawa rodzinnego, a mianowicie dobrem dziecka, pozostawi to bez ingerencji.

Kwestie formalne – porozumienie dotyczące sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej

W porozumieniu określającym zasady sprawowania pieczy naprzemiennej rodzice powinni wskazać, kiedy dziecko będzie przebywać u każdego z nich. W takim przypadku należy określić dwa miejsca pobytu oraz wskazać jedno z nich dla celów formalnych – miejsce zamieszkania dziecka. W każdym przypadku, sąd ustanawiając opiekę naprzemienną analizuje cały zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, dlatego też należy pamiętać, iż samo przedstawienie sądowi porozumienia nie jest absolutnie wiążące. Ostateczna decyzja leży po stronie sądu, który będzie kierował się przede wszystkim dobrem dziecka.

Opieka naprzemienna – wady i zalety

Mając na uwadze powyższe rozważania, wskazać należy, że nie ma jednej oczywistej odpowiedzi na pytanie czy instytucja pieczy naprzemiennej jest dobra. Wszystko będzie zależało od konkretnego przypadku, okoliczności rozstania rodziców, ich intencji, a przede wszystkim od potrzeb i dobra dziecka.

Za orzekaniem opieki naprzemiennej zdecydowanie przemawia fakt, iż sprawia ono wrażenie, iż każde z rodziców może poczuć w pełni swoją rolę. Każdy z rodziców spędza czas z dzieckiem zarówno w tygodniu, na co dzień jak i w trakcie weekendu. Każde z nich ma szansę pomóc w nauce, a jednocześnie spędzić z nim miło weekend. Żadne z rodziców nie zostaje w pewien sposób pokrzywdzone, czy obarczone większością obowiązków, podczas gdy drugi rodzic spędza z dzieckiem czas tylko w weekendy.

Na brak negatywnych konsekwencji w zakresie wprowadzenia opieki naprzemiennej wskazują badania prowadzone w krajach, w których system ten już funkcjonuje. Psychologowie jednak alarmują, iż taki system wychowawczy może mieć negatywne skutki na rozwój dziecka i jego poczucie bezpieczeństwa. Dziecko, które co tydzień zmienia swoje miejsce zamieszkania potrafi stracić poczucie tego gdzie tak naprawdę jest jego dom i czy w ogóle takowy posiada. Burzy to jego komfort i prowadzi do stanów lękowych, dlatego wiele też zależy od indywidualnych cech dziecka, a przed wszystkim od jego wieku.

Podsumowując, kwestia tego czy ustanowienie opieki naprzemiennej będzie dobrym wyborem pozostaje zależna od bardzo wielu czynników, dlatego kluczowe będzie tu zasięgnięcie porady adwokata.

Kancelaria Glass – Brudziński od lat z powodzeniem zajmuje się sprawami rodzinnymi, w szczególności rozwodami, ustalaniem kontaktów rodziców z dziećmi, ustanawianiem pieczy naprzemiennej czy świadczeniami alimentacyjnymi.