Rozdzielność majątkowa z datą przyszłą?
W świetle polskiego prawa po zawarciu związku małżeńskiego pomiędzy małżonkami powstaje małżeńska wspólność majątkowa. Niemniej jednak, zarówno przed zawarciem związku małżeńskiego, jak i w jego trakcie małżonkowie mogą przed notariuszem zawrzeć umowę ustanawiającą w ich związku małżeńskim rozdzielność majątkową. Jednakże umowa przed notariuszem to nie jedyny sposób ustanowienia w związku małżeńskim rozdzielności majątkowej, a mianowicie każdy z małżonków może wystąpić do sądu z pozwem o ustanowienie rozdzielności majątkowej.
Żądanie ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może dotyczyć sytuacji, gdy małżonkowie pozostają we wspólności ustawowej, jak i w jakimkolwiek umownym małżeńskim ustroju majątkowym, np. rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.
Zgodnie z przepisem art. 52 §2 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Wyrok uwzględniający powództwo w przedmiocie ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej ma charakter konstytutywny, co oznacza, że wyraża zmianę w zakresie ustroju majątkowego małżonków, w tym samym tworzy nowy stan w zakresie tegoż ustroju. Przykładem wyroku konstutywnego jest również wyrok rozwodowy.
W świetle powyższego stwierdzić należy, że ustanawiając rozdzielność majątkową, sąd obowiązany jest oznaczyć w wyroku dzień, z którym ona powstaje. Co do zasady rozdzielność majątkowa między małżonkami zostaje ustawiona z dniem wniesienia powództwa, choć również często z dniem wydania wyroku. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. W związku z czym powstaje pytanie, czy możliwym jest zatem w świetle obowiązujących przepisów prawa ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą przyszłą, tj. z datą późniejszą niż dzień wydania wyroku?
Zanim jednak o możliwości ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą przyszłą krótko o „wyjątkowych wypadkach”, w których sąd może ustanowić rozdzielność przed dniem wniesienia powództwa.
Do ważnych powodów ustanowienia rozdzielności majątkowej można zaliczyć trwonienie przez jednego małżonka wspólnego majątku (hulaszczy tryb życia, alkoholizm, rażąco niegospodarne postępowanie), zaciąganie długów, które mogą być egzekwowane z majątku wspólnego, nieprzyczynianie się do powiększenia majątku wspólnego przez uchylanie się od pracy itp., zatrzymanie majątku wspólnego dla siebie, niedopuszczanie drugiego współmałżonka do korzystania z niego, także separacja faktyczna, która uniemożliwia współdziałanie małżonków w zarządzie majątkiem wspólnym (por. Piątowski J. St., (w:) System prawa rodzinnego i opiekuńczego, Ossolineum 1985, s. 475). Za ważne powody rozumie się najogólniej takie okoliczności, które sprawiają, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność majątkowa nie służy dobru założonej przez małżonków rodziny. Ważnymi powodami mogą być okoliczności natury majątkowej pozostające w związku z negatywnie ocenianym zachowaniem jednego z małżonków, jak np. trwonienie wspólnego majątku. Sam fakt poniesienia strat w rezultacie działalności gospodarczej, akceptowanej przez współmałżonka, nie mógł wystarczyć do uznania, że zachodzi ważny powód w rozumieniu art. 52 § 1 K.r.o. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dn. 7 grudnia 1994 r., sygn. akt: I CRN 155/94, LEX nr 852451).
Samo faktyczne rozłączenie małżonków co do zasady nie wystarcza do uwzględnienia żądania o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonków, przy czym należy tę kwestię oceniać w realiach konkretnej sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dn. 7 czerwca 2023 r., sygn. akt: II CSKP 2214/22, LEX nr 3590467). Orzeczeniu o zniesieniu małżeńskiej wspólności ustawowej skutek wsteczny powinien być nadawany w sytuacjach rzadkich i wyjątkowych. W zasadzie jest to dopuszczalne wtedy, gdy z powodu separacji faktycznej małżonków nie było możliwe ich współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dn. 30 września 2022 r., sygn. akt: I CSK 2802/22, LEX nr 3490730).
Odpowiadając na pytanie, czy sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z datą późniejszą niż data wydania wyroku to kierując się łacińską paremią Quod lege non prohibitum, licitum est – Czego prawo nie zakazuje, jest dozwolone, stwierdzić należy, że będzie to zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Niemniej jednak, aby wskazać należy, że niedopuszczalne jest jedynie oznaczenie chwili ustania wspólności z dniem późniejszym od daty uprawomocnienia się wyroku(por. uchwała Sądu Najwyższego z dn. 30 maja 1996 r., sygn. akt: III CZP 54/96, OSNC 1996, nr 10, poz. 130; postanowienie Sądu Najwyższego z dn. 23 grudnia 2022 r., sygn. akt: I CSK 3491/22, LEX nr 3482182; M. Sychowicz [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. V, red. K. Piasecki, Warszawa 2011, art. 52).
W świetle powyższego stwierdzić należy, że ustanawiając rozdzielność majątkową, sąd obowiązany jest oznaczyć w wyroku dzień, z którym ona powstaje, przy czym, dniem najpóźniejszym ustanowienia rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami jest dzień uprawomocnienia się wyroku ustanawiającego rozdzielność majątkowa. Jeżeli sąd w wyroku znoszącym wspólność majątkową nie oznaczy daty jej ustania strona może wnosić uzupełnienie wyroku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dn. 6 grudnia 1976 r., sygn. akt: III CRN 230/76, OSNC 1977, nr 10, poz. 190).
Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej składa się wyłącznie do sądu rejonowego, bez względu na wartość posiadanego przez małżonków majątku, wyłącznie do sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.
Opłata sądowa od pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej wynosi 200,00 PLN.
