Zgodnie z art. 924 K.c. z chwilą śmierci spadkodawcy dochodzi do otwarcia spadku. Oznacza to, że z chwilą określoną w akcie zgonu należące do spadkodawcy prawa i obowiązki majątkowe stają się spadkiem, a tym samym przechodzą na spadkobierców. Nie zawsze jest jednak oczywiste kto i w jakim zakresie otrzyma spadek. Stąd też potrzeba stworzenia instytucji prawnych, które pozwolą formalnie uznać daną osobę za spadkobiercę.
W aktualnym stanie prawnym mamy do wyboru 2 możliwości. Spadkobierca może wykazać swoje prawa do spadku poprzez uzyskanie sądownego postanowienia o nabyciu spadku lub zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza. Uwierzytelnienie, że jest się spadkobiercą będzie konieczne, gdy spadkobierca będzie chciał swobodnie dysponować zawartością spadku np. sprzedać odziedziczoną nieruchomość.
Sądowe nabycie spadku
Jak wynika z art. 1025 § 1 K.c. z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku może wystąpić osoba mająca w tym interes; co oznacza, że spadkobiercy nie są jedynymi podmiotami uprawnionymi do złożenia wniosku. Można zatem przyjąć, że z żądaniem może wystąpić tak naprawdę każda osoba, która ma w tym dowolny interes niekoniecznie prawny. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 września 1999 r. o sygn. III CKN 351/98 ,, W art. 1025 § 1 k.c. wskazuje się każdą osobę, która zainteresowana jest w wywołaniu skutków, jakie ustawa łączy z wydaniem przez sąd postanowienia stwierdzającego nabycie spadku przez określone osoby.’’
Ustawodawca nie precyzuje również terminu końcowego, po którego upływie nie można wystąpić z żądaniem. Jest to więc równoznaczne, ze stwierdzeniem, iż wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może zostać złożony w każdym czasie.
Wniosek wszczynający postępowanie powinien czynić zadość wymogom formalnym określonym w art. 511 K.p.c. Przed wszystkim wnioskodawca powinien przedstawić dowód śmierci spadkodawcy powołując się np. na akt zgonu spadkodawcy. Należy zaznaczyć, że granice postępowania wyznacza osoba spadkodawcy.
Sąd jest zobowiązany z urzędu zbadać kto jest spadkobiercą, a w szczególności ustalić, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz ewentualnie wezwać do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia. Należy zaznaczyć, iż w przypadku dziedziczenia ustawowego dowodem posiadania uprawnienia do dziedziczenia są właściwe akty stanu cywilnego, natomiast w sytuacji dziedziczenia testamentowego dowodem jest testament. Poruszając tematykę dziedziczenia testamentowego nie sposób pominąć przepisu wynikającego wprost z art. 646 § 1 K.p.c., zgodnie z którym osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza. Obowiązek ten tyczy się także notariusza i obejmuje każdy testament.
W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd nie ma natomiast kompetencji do orzekania o niegodności spadkobiercy, ani o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia. Sąd nie jest również uprawniony do badania, jakie składniki wchodzą w skład spadku.
Po przeprowadzeniu postępowania sąd wydaje postanowienie, które ma charakter stricte deklaratoryjny, czyli potwierdza, że dana osoba lub osoby nabyły spadek. W takim postanowieniu sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów. Sąd stwierdza również nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis, oraz przedmiot tego zapisu.
Prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku sąd niezwłocznie wpisuje, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego do Rejestru Spadkowego.
Notarialne poświadczenie spadku
Od października 2008 r. w prawie spadkowym pojawiła się druga możliwość stwierdzenia praw do spadku, a mianowicie tzw. akt poświadczenia dziedziczenia. Jest to metoda alternatywna i równoznaczna dla stwierdzenia nabycia spadku, gdyż zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Szczegółowe zasady i tryb jego sporządzania regulują przepisy Ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. ,,Prawo o notariacie’’.
Notarialne poświadczenie spadku nie jest zawsze możliwe do przeprowadzenia w porównaniu do powszechnie dostępnego sądowego nabycia spadku. Warunkiem koniecznym sporządzenia protokołu dziedziczenia, a potem aktu poświadczenia dziedziczenia jest zgodne żądanie osób, które mogą stać się spadkobiercami. Sprawy sporne między tymi potencjalnymi spadkobiercami muszą być rozstrzygane przez sąd.
Notarialne poświadczenie spadku nie będzie dopuszczalne także, w przypadku:
- dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych (czyli testamentu ustnego, sporządzonego na polskim statku morskim lub powietrznym),
- gdy spadkobiercą ustawowym jest gmina lub Skarb Państwa,
- gdy sprawa nie jest objęta jurysdykcją krajową,
- spadków otwartych przed dniem 1 lipca 1984 r.,
- gdy przed notariuszem nie stawią się wszyscy zainteresowani tj. osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne,
- gdy w stosunku do spadku już wcześniej sporządzono akt poświadczenia dziedziczenia albo wydano postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.
Osoby zainteresowane powinny podobnie jak w przypadku pierwszego sposobu udokumentować śmierć spadkodawcy przedstawiając notariuszowi w szczególności odpis aktu zgonu spadkodawcy, odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, a także inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku.
Następnie notariusz sporządza protokół dziedziczenia w obecności wszystkich zainteresowanych, który zawiera w szczególności zgodne oświadczenia osób biorących udział w jego spisywaniu, oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub ich braku oraz pouczenie o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń. W przypadku gdy protokół sporządzany jest przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, ww. osoby składają również oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Notariusz niezwłocznie po sporządzeniu aktu wpisuje go do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia, gdyż tylko zarejestrowany akt jest ważny i równoznaczny z sądowym stwierdzeniem nabycia spadku.
Sądowe nabycie spadku czy notarialne poświadczenie spadku? Co wybrać?
Reasumując warto podkreślić, iż pomimo tego, że co do zasady obie metody są równorzędne to w pewnych kwestiach można zauważyć przewagę sądowego stwierdzenia nabycia spadku nad notarialnym poświadczeniem dziedziczenia. Będzie miało ono zastosowanie wszędzie tam gdzie pomiędzy potencjalnymi spadkobiercami istnieje spór co do tego kto ma dziedziczyć. Co najważniejsze, jak już wspomniano stwierdzenie nabycia spadku może być dokonane we wszystkich przypadkach, natomiast w stosunku do aktu poświadczenia dziedziczenia ustawa wprowadza pewne wyjątki.
Warto również zaznaczyć, że sąd uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli w odniesieniu do tego samego spadku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku a w przypadku zarejestrowania dwóch lub więcej aktów poświadczenia dziedziczenia w odniesieniu do tego samego spadku sąd spadku na wniosek zainteresowanego uchyla wszystkie akty i wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.
Sprawy związane z dziedziczeniem zawsze wiążą się z dużym stresem, a także brakiem rzetelnych informacji w sieci dot. wszelkich wymaganych formalności. Kancelaria Glass – Brudziński z Warszawy specjalizuje się w prowadzeniu spraw z zakresu prawa spadkowego, dlatego też chętnie pomożemy Państwu w tym procesie.
