Niniejszy artykuł został poświęcony kwestii wydziedziczenia, a przede wszystkim warunkom jakie należy spełnić, aby zostało ona dokonane zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

Czym jest wydziedziczenie?

Zacznijmy od tego czym jest wydziedziczenie. Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego wydziedziczenie oznacza pozbawienie osoby uprawnionej do zachowku przysługującego jej prawa. Innymi słowy, spadkodawca podejmuje decyzję o pozbawieniu danej osoby określonych korzyści, jakie by jej przypadły z tytułu spadku, a sam wydziedziczony jest traktowany jako osoba, która nie dożyła otwarcia spadku.

Jakie warunki muszą zostać spełnione by wydziedziczenie było skuteczne?

Aby wydziedziczenie było skuteczne muszą zostać spełnione następujące warunki:

1. Sporządzenie ważnego testamentu,
2. Dokonanie w treści testamentu wydziedziczenia ze wskazaniem przyczyny dla której spadkodawca takiego wydziedziczenia dokonuje,
3. Rzeczywiste istnienie przyczyny wydziedziczenia już w dacie testowania (sporządzania testamentu),

Przyjrzymy się zatem wskazanym powyżej warunkom prawidłowego wydziedziczenia.

Po pierwsze, testament w którym spadkodawca dokonuje wydziedziczenia musi być rozporządzeniem ważnym. Nieważność testamentu w całości zawsze powoduje nieważność wydziedziczenia. To kiedy sporządzony testament jest nieważny regulują przepisy Kodeksu cywilnego, a dokładnie art. 945 § 1. I tak testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści oraz pod wpływem groźby.

Po drugie, wydziedziczenie może nastąpić wyłącznie w testamencie, jak również musi zostać wskazana przyczyna wydziedziczenia. Spadkodawca, celem dokonania wydziedziczenia, nie musi użyć ściśle określonych sformułowań. Konieczne jest jednak, aby z zapisu zamieszczonego w testamencie wynikała wola spadkodawcy co do pozbawienia uprawnionego prawa do zachowku. Tożsamość osoby wydziedziczonej również nie powinna nasuwać żadnych wątpliwości. Najbardziej właściwe jest podanie imienia i nazwiska uprawnionego do zachowku.

Wskazanie przyczyn wydziedziczenia

Jedną z najbardziej istotnych kwestii jest wskazanie przyczyny wydziedziczenia. Wydziedziczenie bez wskazania jego przyczyny jest bezskuteczne (por. wyrok Sąd Apelacyjny w Warszawie z dnia 13 listopada 2013 r. sygn. VI ACa 578/13).

Przy czym, osoba sporządzająca testament musi pamiętać, iż jest ograniczona przyczynami wydziedziczenia wskazanymi w art. 1008 pkt 1-3 Kodeksu cywilnego. Wydziedziczenie będzie zatem skuteczne tylko wtedy, gdy wskazany zostanie co najmniej jeden powód wymieniony w tym przepisie. I tak następujące zachowania osoby uprawnionej do zachowku mogą stanowić podstawę wydziedziczenia:

• uporczywe postępowanie, wbrew woli spadkodawcy, w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
• dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
• uporczywie niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Należy nadmienić, iż katalog podstaw wydziedziczenia ma charakter zamknięty, co oznacza, iż niedopuszczalne jest wydziedziczenie z innego powodu niż określone w art. 1008 Kodeksu cywilnego.

Po trzecie, przyczyna wydziedziczenia musi wystąpić w rzeczywistości. Wydziedziczenie bezpodstawne nie pozbawia bowiem prawa do zachowku, zaś uprawniony może dowodzić jego bezzasadności. Jak wskazuje się w orzecznictwie dla zasadności wydziedziczenia nie ma decydującego znaczenia wola spadkodawcy, lecz obiektywne istnienie ściśle przewidzianych przez ustawodawcę w art. 1008 k.c. podstaw wydziedziczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 kwietnia 2014 r. IACA 23/14), sam zaś testament ma charakter dokumentu prywatnego i stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła zawarte w nim oświadczenie, a nie że przyczyna wydziedziczenia istnieje (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 kwietnia 2013 r. I ACa 517/12).

Na koniec należy dodać, iż spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.